柴诞节丨世界语创立者的一生
Zamenhof
柴门霍夫
Zamenhofa Tago
柴诞节
12月15日是世界语界的一个大日子——世界语创立者拉扎罗·路德维克·柴门霍夫（1859-1917）的诞辰，称为“柴诞节”，又称“柴门霍夫日”。
今年柴诞节，资深翻译家、老世界语者祝明义整理出了一份柴门霍夫生平年表，作为对这位世界语创立者的纪念。通过这份年表，我们能够更为清晰地看到柴门霍夫博士的生平，感受到他伟大的精神。
柴门霍夫博士大事记
祝明义整理
柴门霍夫一生可以分为四个时间段：
1859~1886: 出生、童年、求学
naskiĝo; infano; lernanto; studento
1887~1904: 从医开业、结婚为父、世界语创立者
kuracisto; edzo kaj patro; aŭtoro de Esperanto
1905~1913: 国际世界语大会
la universalaj kongresoj
1914~1917: 晚年生活
la lastaj vivojaroj
1859~1886
1859: 12月15日柴门霍夫生于比亚韦斯托克
Zamenhof naskiĝis la 15-an de decembro en Bjalistoko.
1865: 柴门霍夫进入四年制小学上学
Zamenhof eklernis en la kvarjara elementa lernejo.
1869: 柴门霍夫进入中学学习
Zamenhof transiris de la elementa lernejo al gimnazio.
1872: 柴门霍夫（13岁）萌生了创造国际人造语的想法
Zamenhof komencis pensi pri komuna lingvo, kiun ĉiuj homoj devus lerni.
1873: 柴门霍夫全家移居华沙
La familio de Zamenhof translokiĝis al Varsovio.
1874: 柴门霍夫进入华沙第二中学四年级学习
Zamenhof eniris en la Varsovian Du-an Filologian Gimnazion (en kvara klaso).
1875: 柴门霍夫学习英语，并开始思考人造语的语法和词汇问题
Kiam Zamenhof komencis lerni la anglan lingvon, li rimarkis la facilan gramatikon. Li ekpensis pri lingvo kun facilaj gramatikaj reguloj kaj pri vortaro el la eŭropaj lingvoj.
1876-1877: 柴门霍夫努力创造国际语
Zamenhof laboris multe pri la internacia lingvo.
1878: 19岁的柴门霍夫与几位中学同学一起庆贺人造语方案初稿完成，命名该语言为“universala lingvo”
La primitiva formo de Esperanto estis preta. La 19-jara Zamenhof nomis ĝin “universala lingvo” kaj festis kun kelkaj gimnazianoj.
1879: 柴门霍夫中学毕业，准备赴莫斯科进大学学习医学专业
Zamenhof finis gimnazion kaj ekvojaĝis al Moskvo por tie studi medicinon en universitato.
1880-1981: 柴门霍夫在莫斯科的大学学习医学专业
Zamenhof daŭrigis sian medicinan studon en Moskva Universitato.
1882: 柴门霍夫因家庭经济拮据，不能在莫斯科学习。他回到华沙大学，继续学医深造
La monsituacio de la patro tiel malboniĝis, kaj li ne plu povis sendi la monon al Zamenhof en Moskvo. Tial Zamenhof devis returni al Varsovio por daŭrigi la medicinan studon.
1884: 世界语方案基本定稿。同年冬天柴门霍夫结识Klara Zilbernik
La lingvo universala ricevis la formon de la nuna Esperanto. Vintre Zamenhof konatiĝis kun Klara Zilbernik.
1885: 1月份，柴门霍夫从华沙大学毕业并获得博士学位，在立陶宛Vejseje 小镇实习了4个月，5月至11月在华沙犹太人医院眼科学习
En januaro Zamenhof finis la studon en la Varsovia Universitato kaj doktoriĝis. En la litova urbeto Vejseje li komencis kuracistan praktikon dum 4 monatoj. De majo ĝis novembro li studis okulmedicinon en la Hebrea Hospitalo en Varsovio.
1886: 柴门霍夫赴维也纳，在大学里进修提高眼科医术半年，同年底返回华沙
Zamenhof vojaĝis al Vieno por studi dum duona jaro en la universitato por perfektigi sin en la okulmedicino. En jarfino li revenis al Varsovio.
1887~1904
1887：3月30日柴门霍夫与Klara订婚，7月26日世界语方案《第一书》（俄语版）在Keller印刷厂完成印刷，8月9日与Klara 结婚，之后他的眼科诊所开业
La 30-an de marto Zamenhof kaj Klara gefianĉiĝis. La 26-an de julio 1887 la unua libro—"La Internacia lingvo" (por rusoj) aperis ĉe la presejo Keller. La 9-an de aŭgusto Zamenhof kaj Klara geedziĝis, kaj Zamenhof komencis praktikadon de okulkuracisto.
1888: 6月11日儿子Adamo出生，《第二书》出版，华沙世界语者协会成立
La 11-an de junio naskiĝis la filo Adamo. Aperis la "Dua Libro". Fondiĝis la Varsovia Societo Esperantista.
1889: 12月13日大女儿Sofja出生，柴门霍夫只身赴俄国南部城市Herson工作
La 13-an de decembro naskiĝis la filineto Sofja. Por laboro Zamenhof sole translokiĝis al la sud-rusa urbo Herson.
1890: 5月柴门霍夫离开Herson，返回华沙
En majo 1890 Zamenhof forlasis Herson kaj ekloĝis en Varsovio.
1893~1896: 1893年10月全家移居Grodno，柴门霍夫在当地工作养家糊口。两个孩子进入小学
En oktobro 1893 Zamenhof translokiĝis al la urbo Grodno kaj tie laboris por subteni la familion. La du infanoj estis lernantoj en la elementa lernejo.
1897: 8月柴门霍夫第二次去维也纳，在大学眼科专业进修
En aŭgusto Zamenhof venis por dua fojo al la universitato en Vieno por perfektigi sin en la okulmedicino.
1898: 年初全家从Grodno移居到华沙，直至1915年
Je la komenco de 1898 la familio translokiĝis de Grodno al Varsovio kaj restis tie ĝis 1915.
1898~1903: 在多国普及世界语
Estis jaroj de multa laboro por Esperanto. Esperanto disvastiĝis en multaj landoj.
1904: 1月29日第三个孩子——小女儿Lidja出生
La 29-an de januaro naskiĝis la tria infano, la filineto Lidja.
1905~1913 举办国际世界语大会
La periodo de la universalaj kongresoj
国际大会 | 年代 | 地点 | 人数 |
第一届 | 1905 | 法国布伦 | 来自20国的688人参加 |
1-a UK | 1905 | Bulonjo ĉe Maro, Francio | 688 el 20 landoj |
第二届 | 1906 | 瑞士日内瓦 | 来自30国的1200人报名（818人参加） |
2-a UK | 1906 | Ĝenevo, Svislando | 1200 (818) el 30 landoj |
第三届 | 1907 | 英国剑桥 | 来自35国的1317人参加 |
3-a UK | 1907 | Kembriĝo, Britio | 1317 el 35 landoj |
第四届 | 1908 | 德国德累斯顿 | 来自40国的1500人报名（1368人参加） |
4-a UK | 1908 | Dresdeno, Germanio | 1500 (1368) el 40 landoj |
第五届 | 1909 | 西班牙巴塞罗那 | 来自32国的1500人报名（1278人参加） |
5-a UK | 1909 | Barcelono, Hispanio | 1500 (1278) el 32 landoj |
第六届 | 1910 | 美国华盛顿 | 来自20国的357人参加 |
6-a UK | 1910 | Vaŝingtono, Usono | 357 el 20 landoj |
第七届 | 1911 | 比利时安特卫普 | 来自42国的1800人报名（1733人参加） |
7-a UK | 1911 | Antverpeno, Belgio | 1800 (1733) el 42 landoj |
第八届 | 1912 | 波兰克拉科夫 | 来自28国的1000人报名（946人参加） |
8-a UK | 1912 | Krakovo, Pollando | 1000 (946) el 28 landoj |
第九届 | 1913 | 瑞士伯尔尼 | 来自30国的 1203人参加 |
9-a UK | 1913 | Berno, Svislando | 1203 el 30 landoj |
*柴门霍夫夫人Klara陪同柴门霍夫出席了上述所有会议
La edzino Klara ĉiam akompanis sian edzon, do ankaŭ ŝi partoprenis en ĉiuj kongresoj.
**1913年在瑞士伯尔尼举行的第九届国际世界语大会是唯一一次柴门霍夫全家出席的大会（柴门霍夫和夫人Klara以及三个孩子Adamo，Sofja和Lidja）
La kongresanoj de la UK en Berno 1913 estis la solaj, kiuj vidis ĉiujn membrojn de la familio Zamenhof kune dum kongreso. En Berno ĉeestis d-ro L. L. Zamenhof, la edzino Klara kaj la tri infanoj Adamo, Sofja kaj Lidja.
1914~1917
1914: 春天，捷克世界语者为柴门霍夫纪念碑举行了揭幕仪式，这是柴门霍夫生前唯一的、也是世界上为他树立的第一座纪念碑。柴门霍夫与夫人在前往巴黎出席第十届国际世界语大会途中，因第一次世界大战的爆发而被迫从科洛尼亚返回华沙。他们于8月15日到达华沙。第十届国际世界语大会因战争爆发而未能举办。
En la printempo de la jaro 1914 la esperantistoj en Ĉehio inaŭguris monumenton honore al d-ro Zamenhof kaj Esperanto. Ĝi estis la unua kaj la ununura monumento dum la vivo de Zamenhof. Zamenhof kun sia edzino Klara volis ĉeesti la 10-an UK en Parizo, sed survoje ili devis returni de Kolonjo al Varsovio pro eksplodo de la unua mondmilito. Ili atingis Varsovion en la 15-a de aŭgusto. La 10-a UK ne povis okazi pro la mondmilita eksplodo.
1915: 8月德军占领华沙。柴门霍夫因体弱有病，已不能坚持全天工作。第十一届国际世界语大会在美国旧金山举行，柴门霍夫夫妇未能出席。
En aŭgusto la germana armeo okupis Varsovion. Zamenhof malfortiĝis kaj ne plu povis labori dum la tuta tago. En San-Francisko, Usono, okazis la 11-a UK, sed kompreneble la geedzoj Zamenhof ne povis ĉeesti.
1916: 柴门霍夫的病情越来越重，几位著名的波兰世界语者和他的朋友Grabowski, Belmont 和 Bujwid 多次探望他。著名瑞士世界语者Edmond Privat专程到华沙看望柴门霍夫。Privat之后撰写了《柴门霍夫博士的一生》。
Zamenhof malsaniĝis serioze pli kaj pli. Kelkaj konataj polaj esperantistoj, liaj amikoj Grabowski, Belmont kaj Bujwid regule vizitis lin. Kaj konata svisa esperantisto Edmond Privat venis al Varsovio por viziti lin. Privat poste verkis la libron “La vivo de d-ro L. L. Zamenhof”.
1917：这是柴门霍夫生命的最后一年，身体状况越来越差，于1917年4 月14日去世，享年58岁。
La lasta vivojaro: La sanstato de Zamenhof plimalboniĝis, kaj la 14-an de aprilo 1917 d-ro L. L. Zamenhof forpasis en la aĝo de 58 jaroj.
祝明义，1936年生于江苏常州，资深翻译家。祝明义老师曾担任中华全国世界语协会副秘书长,主要著作及翻译作品有：《世界语初级课本》《世界语课本》《世界语表达法拾零》《国际世界语大会会话手册》。参与编写《世界语学习辅导》《世界语汉语辞典》《汉语世界语辞典》等；翻译《中华人民共和国宪法》《跟随毛主席长征》《柴门霍夫演讲集》；参与合译《毛泽东选集》《中国概貌》《中国地理知识》等。